Şehidlik, İslam dininin en yüksek mertebesi ve en şerefli kısmı. Şehid olmak, şahit olmakla bir tutulur dinimizin erdemlerini yorumlayanlarca. Şehidliği şerefli yapan da bu tarafıdır, şahitlikten kaçmamaktır. Basit adli olaylarda bile ‘şahit yazarlar.’ Olay yerinden kaçmamız, görmezden gelmemiz düşünülürse şehidliğin erdemi daha iyi anlaşılacaktır. Şehidler, dünyadaki adaletsizliği, köleliği, zulmü görmezden gelmeyip onlara şahit olurken, geride kalan Müslümanlar da vefa göstermek için onların şehadetine şahitlik edebilmek için şehidleri yâd ederler. Özellikle ülkemizde son dönemde, şubat ayı epik şehadet hikâyeleri ile dolu olduğu için bu anmanın yoğunlaştığı aydır diyebiliriz. Ben de onun şehadeti ışığında Malcolm X’in nasıl görmezden gelmediğinden bahsetmek istiyorum.
Malcolm X’in şahitliği, kazara denk gelip, görmezden gelmediği bir şahitlikten çok, belli bir sürece dayanan ve zaman-olgunluk doğrusu boyunca ilerleyen bir yapıdadır. Şehidimizin küçük denilebilecek yaşlardayken babasının barbarca katledilmesini ve hapishane ile erken tanışmasını göz önüne alacak olursak, kendisinin Yaşar Kemal’in İnce Memed için söylediği “mecbur adam” tanımına uyduğunu söyleyebiliriz. Adaletsizliği iliklerine kadar yaşamış, zulmü her gün tatmış, atalarını bilen, köleliği fıtrat olarak reddeden Malcolm X, hapse düştükten sonra okuyup ve tefekkür etmek için de bolca zamanı olunca, şahit olmak onun için mecbur olmuştur. Karakteri zayıf insanlar için adaletsizliğe karşı şahitlik etmek nasıl zül ise, Malcolm X gibi insanlara da görmezden gelme züldür; çünkü onlar, kendilerini mecbur hissedenlerdir. Onları mecbur bırakan zalimlerin ta kendileridir. Çukurova ağaları, nasıl İnce Memed’i dağlara mecbur etmişse; Amerika’nın beyaz zalimleri de şehidimizin siyah vücudunu alçak kurşunlara yuva etmiştir. “Beyaz adam savaştı, biz öldük” Malcolm X.
“Şehid olmak yani şahit olmak, devrimci bir eylemdir” demek istiyorum; ama bunu demeden önce emperyal emellerin maşası olan sol yıkıcı devrim ve asıl kastetmek istediğim dönüştürücü devrim terimlerinin birbirinden ayrı tutulması gerektiğini vurgulamak isterim. Örneğin bir konuşmasında: “Bir Müslüman olarak, yeryüzünde Allah’ın huzurunda secde etmeyen tek fert kalmayıncaya kadar kendimi görevli hissediyorum.” diyerek kendine dönüştürücü görevini yüklemiştir. Ayrıca “Bize şiddet uygulamayanlara, asla şiddet uygulamayız.” diyerek, amaca giderken şiddeti bir araç olarak değil, savunma yöntemi olarak görmüştü. Şehidimiz, hayatı boyunca devrimci bir insan olmuştur; yukarıda da anlatmaya çalıştığım gibi bu, dönüştürücü bir devrim olmuştur. İnsanları, azgınlıktan adalete her zaman ikna yolu ile davet edip dönüştürmeye çalışmıştır. Bir yandan bıkıp usanmadan barışçıl yollarla insanlara vaaz ederken, bir yandan da zalimlerin kurudukları düzenlerin yıkılması için elinden geleni ardına koymamıştır.
Malcolm X, hayatının büyük bir kısmını zenci hakları adına mücadele için geçirmişse de, onun Müslüman kimliği, siyahî kimliğinden daha çok öne çıkmıştır. Buradan görüyoruz ki, İslam öyle bir şey ki dâhil olduğu mücadeleye kimlik kazandırır. Zulme başkaldırı süreci, İslam’la daha şerefli hale gelen Malcolm X, her ne kadar Elijah Muhammed vesilesi ile İslam dairesine girmiş olsa da, Elijah Muhammed’in dejenere İslam anlayışından sıyrılıp, ümmetçi bir çizgiye geldikçe daha saygın bir hal almıştır. İslam’ın tüm sosyal düzenlerin üstünde olduğu, evrenselliği ve antiemperyalist oluşu; zenci Amerika’sında bir daha zuhur etmiştir. Yıllarca süren Hıristiyanlık dayatmalarına ve beyaz insanın zulmüne rağmen siyah Amerikalıların arasında İslam’ın hızla yayılışı, bunun kanıtıdır. Bütün dünyada olduğu gibi, toplumun ezilen kesiminin kendine İslam’ı yakın bulmaları da ayrıca irdelenebilir. Zaten Malcolm X de birçok konuşmasında Amerika’nın en büyük probleminin ırkçılık hastalığı, bu hastalığın tedavisinin ise tüm yeryüzü insanlarına eşit yaklaşan İslamiyet olduğunu vurgulamıştır.
Şehidin hayat serüvenine baktığımız zaman, en büyük şahitliği kendi şahsına karşı yapmış olduğunu görürüz. Kişiliği, her zaman bir gelişim süreci içindedir ve bu gelişim bir aksiyon sarmalında gerçekleşir. Daha küçük yaşlarda babasının -ki o da bir zenci hakları savunucusudur- ırkçılar tarafından öldürülmesine ve ailesinin dağıtılması ile zulme şahit olur. Gençlik yıllarının başlarında, kötü alışkanlıkların hemen hepsine bulaşarak insan kişiliğinin ne kadar yozlaşabileceğine şahitlik eder. Hapse girerek özgürlüğün kısıtlanmasının ne kadar ağır bir ceza olduğunun ve zindan hayatının ceza olmakla beraber istenirse bir okula dönüşebileceğine şehadet eder. Bu süreçte, adalet denen kavramın beşeri sistemlerde sadece sistemin sahiplerine hizmet eden bir aldatmacadan ibaret olduğu gerçeğine gözlerini kapatamaz. Zulmün, boynuna bir ödül kolyesi gibi sattığı ırkçılıktan kardeşliğe doğru evrilişini hikmetlice izler. Allah’ın huzurunda bir hiç olduğunu kabul eder ve buna şahitlik etsin diye ismini değiştirir; Little olan soyadını X olarak değiştirir. O, artık “bir”dir; yani milyonlarca bilinmeyenden birisi, kimliğini şehadetine feda eder. Kendisini İslam’a ısındıran adama bile muhalefet edebilecek ve Allah’ın çizgisinden çıkarsa ona bile yüz çevirebilecek kadar basiretli ve irade sahibi biri olduğunu tüm dünyaya gösterir. Daha sonra, Müslümanları daha iyi tanımak için İslam’ın doğduğu ve yeşerdiği toprakları gezer; burada görür ki İslam, siyah insanlardan ibaret değildir ve beyazlar da zalim olmayabilir. Yaptığı Hac ibadeti, onu kemale yaklaştıracaktır; Haccı, ibadetten öte tüm düşünsel hayatının bir muhasebesi haline getirir. Kralların, başkanların, kölelerin ve daha nicelerinin aynı dikişsiz ve renksiz kumaşa bürünerek gösterişsiz bir taşın etrafında kardeşçe dönmeleri, onu İslam’ın kardeşliğine inandırır. Bu şahitliğinin bir nişanesi olarak Malcolm X olan adını, Malik el-Şahbaz olarak değiştirir.
İman etmenin bir sonuç değil, bir süreç olduğunun en büyük kanıtıdır bu siyah derili adam. Ve şehid olmanın bir anlık zafer değil, geniş bir hayata şahitlik etmenin destansı kahramanıdır o. Ve onun göğsüne yediği kurşun, siyah bir deride apak onur nişanesidir.
